Memento Mori – Gedenk te sterven

Toen ik begon aan het uitzoeken van mijn familiegeschiedenis wist ik dat mijn voorouders (huis)schilders waren. Maar door onderzoek kwam een ander interessant feitje naar boven. Zij waren ook doodgravers in Wijhe. De dagen 28, 29 en 30 mei 2021 staan in het teken van het weekend van de begraafplaats. Dat lijkt het mij perfect moment om te delen wat ik te weten ben gekomen.

Hoewel sommige mensen begraafplaatsen luguber vinden heb ik juist een ander associatie. Voor mij is het een plek van rust en bezinning. Het zijn vaak mooie stukjes groen in een drukke omgeving. Het brengt je (soms daadwerkelijk fysiek) dichter bij je voorouders als er nog een graf is. Bovendien laat het zien dat verdriet en afscheid iets is wat ons allen met elkaar verbindt.

Memento Mori
Christoffer van der Horst is de oudste directe voorouder die ik heb kunnen terugvinden. Van hem is bekend dat hij doodgraver van beroep was. Hij wordt genoemd in de rekeningen van de kerkmeester van Wijhe in het jaar 1771.  

Voor het opruimen der kerkroosters en schoonmaken der Goote verdient op 1 mey 1771 Jaarliks 2-10-" . Voor het gras of roet (onkruid) een voetbreete Rontom de kerkemuure schoon te maken Jaarliks 1-". Somma 3 - 10. Voldaan: Christoffer van der Horst. Doodgraver van Wijhe.

(Bron: een onderzoek gedaan door J. M. Eilander, Zwolle. Uit 'Rondom de Toren' . Blad van Historische Vereniging Wijhe, nr 51 december 1998)

Hij overlijdt in mei 1776. Bij de notitie over de begrafenis staat vermeldt dat hij ‘in sijn eijgen graaf begraeven’ is.


Ik heb nooit exact geweten wat het beroep doodgraver precies in houdt. Tot een mooie blog via ‘Mijn Stad Mijn Dorp’. Dat is een project van Historisch Centrum Overijssel. Jan Heideman schrijft over een begrafenis uit 1860. Hij benoemt de riten en gebruiken die worden uitgevoerd. Klik hier voor het volledige artikel.

Het blog gaat over de begraafplaats Memento Mori in Wijhe. Deze begraafplaats is in 1829 in gebruik genomen. Voorheen werden de doden rondom de Nicolaaskerk begraven. In een artikel uit 1786 wordt er geschreven over de jeugd die ”om zich van speeltuyg te voorsien, niet zelden gaaten in de muuren van de kerk en kerkhoff breeken, de daarin aanwezige gaten vergrooten, geduurig met steenen werpen, waardoor de glaasen in de kerk en school etc. worden gebrooken, de hekken breeken etc. en dat door hen veel vuyligheid op de kerkhoff gebragt word”. Van overheidswege werd in gemeld jaar dan ook ‘het speelen op de kerkhoff’ verboden.”
Dit is een stukje uit een artikel geschreven Teun Oosterbeek op de website Dodenakkers.nl. Klik hier voor het volledige artikel.

Nalatenschap
De zoon van Christoffer, Gijsbert Johannes van der Horst, zal als eerste (huis)schilder van beroep zijn. Maar blijkbaar hebben zij nog generaties (af en aan) de taak doodgraver naast hun werk volgehouden. Want Derk van der Horst overlijdt in 1951 en is ook doodgraver geweest. Hij verdient nog een tweede speciale vermelding wat hij is maar liefst 96 jaar geworden. De oudste ‘van der Horst’ in mijn stamboom. Bovendien de oudste inwoner van Wijhe in 1951! Er verscheen een klein artikel in het Overijsselsch Dagblad. (Bron: Delpher)

De mannen waaraan ik direct verbonden ben hebben al die tijd als (huis)schilder gewerkt. Uiteindelijk zal mijn tak van de familie Wijhe verlaten en naar de Flevopolder verhuizen. De familie is toch generaties lang met Wijhe verbonden geweest. Er liggen nog altijd voorouders op de algemene begraafplaats. Ik kan altijd even bij ze op bezoek gaan.

Ter ere van Internationale Vrouwendag deel ik graag een verhaal over een paar stoere dames: Alexandrina en Yasminah.

Er is al veel geschreven over de fotografe en ontdekkingsreizigster Alexandrine ‘Alexine’ Tinne.
Geboren in Den Haag en een misschien wel de eerste fotografe van Nederland. Zij had veel geld te besteden en in plaats van thuis te zitten benutte zij haar rijkdom om naar verre oorden te reizen.

In een korte documentaire van Redmond O’Hanlon kwam ik op haar spoor. Bovendien werd ik door de mooie foto’s gegrepen en wilde meer over deze ondernemende vrouw te weten komen. Haagse Kunstgrepen vertelt over haar fotografie avontuur. Maar zoals dat gaat in onderzoek stuit je dan ineens op een ander interessant verhaal. Namelijk haar jonge reisgenote Yasminah.

Allereerst heb ik de berichtgeving rondom de dood van Alexine in Delpher opgezocht. In augustus 1869 wordt het reisgezelschap overvallen. Er ontstaat een ruzie en Alexine probeert in te grijpen. Niet alleen Alexine wordt vermoord maar ook twee Nederlandse en meerdere Arabische reisgenoten. In de verhalen bleek dat Yasminah na de hinderlaag door de moordenaars als slaaf is meegenomen.

In oktober 1869 melden de kranten dat de moordenaars zijn gevonden. Bovendien zijn ook haar jonge reisgenote en gestolen spullen terecht. Ze worden de eerste week van november 1869 in Tripoli verwacht.

Toch blijkt in april 1870 dat Yasminah nog steeds niet is overgedragen. Bovendien zijn de vermoedelijke moordenaars ontsnapt dankzij corrupte cipiers.

In het boek Desert Songs staat dat de familie Tinne het meisje heeft vrijgekocht.

Dit is het laatste stukje aan informatie wat ik heb kunnen vinden. Maar ik heb nog zo veel vragen.
Hoe is dit meisje in haar reisgezelschap terecht gekomen? Hoe is die traumatische ervaring voor haar geweest? Waar is zij na deze tijd terechtgekomen en heeft zij een normaal leven kunnen opbouwen?

Bronnen
Delpher voor de krantenartikelen
Alexandrine Tinne door Sutherland voor informatie over de toedracht van de moord.
Afbeeldingen via Luminous Lint

Ik zie het als een nieuwe uitdaging om bij een thema dat mij interesseert verschillende bronnen te zoeken. Om dit zo breed mogelijk op te pakken heb ik gekozen voor Lezen/Kijken/Doen.

Wie afgelopen tijd niet iets heeft meegekregen van de Black Lives Matter movement heeft onder een steen geleefd. Vele mensen zijn wereldwijd de straat opgegaan na filmpjes van politiegeweld.
De boosheid over ongelijke behandeling en racisme leidde tot grote opstand.

Hoewel ik door mijn fascinatie met geschiedenis echt wel op de hoogte was van het koloniale (en slavernij) verleden van Nederland voelde het nog altijd als een ver-van-mijn-bed-show. Na de eerste gevoelens van onmacht wilde ik meer te weten te komen. Ik heb geen voorouders die in slavernij hebben geleefd of een plantage in hun bezit hebben gehad maar ik wil meehelpen aan het verspreiden van de juiste informatie.

Nederland doet in mijn ogen niet genoeg om hun duistere verleden zichtbaar te maken. Langzaamaan is er meer media-aandacht (waarschijnlijk mede door BLM) voor het koloniale verleden. In dit blog wil ik met jullie mijn tips delen. Want wie van de geschiedenis leert hoeft de fouten uit het verleden niet te herhalen.

Lezen / Luisteren

Podcast reeks Mapping Slavery
In het kader van de publicatie van de Gids Slavernijverleden Nederland spraken leden van het team Mapping Slavery NL met verschillende experts op het gebied van het slavernijverleden in Nederland. Het resultaat is een vijftal interessante podcasts over dit onderwerp.

Radioprogramma OVT op NPO1 heeft een prachtige Podcast ‘De plantage van mijn voorouders’.
Maartje Duin ontdekt dat haar voorouders in 1863 mede-eigenaar waren van suikerplantage Tout Lui Faut in Suriname. Zij zoekt contact met de nazaten van de tot slaafgemaakten: de familie Bouva. Samen met Peggy Bouva reconstrueert ze het verhaal van de plantage.

Hierboven drie leestips. Klik op de afbeelding voor de link naar het betreffende boek.

1. Daar werd wat gruwelijks verricht. Slavernij in Nederlands-Indië van Reggie Baay
   Ook in Nederlands-Indië zijn duizenden mensen tot slaaf gemaakt. Alle soorten worden beschreven: huisslaven, kindslaven, seksslaven, ambachtsslaven, maar ook slaven op de plantages en perken.
2. De Smeekbede van Lianne Damen
   Geïnspireerd op een brief geschreven door een vrijgemaakte vrouw die nooit op zijn bestemming aankwam en pas in 1980 in de National Archives in Londen werd teruggevonden.
3. De opstand op het slavenschip Meermin van Dan Sleigh en Piet Westra.
   Een recontructie van het aankopen van slaven tot het moment van de opstand op het slavenschip de Meermin. Een indrukwekkend verhaal.

Kijken

Amsterdam sporen van suiker.
Oud-nieuwslezer Noraly Beyer en zanger Typhoon ontrafelen in deze documentaire van Ida Does hun door slavernij getekende familiegeschiedenissen, terwijl kunstenaar en cultureel activist Patricia Kaersenhout door haar werk aanzet tot nadenken over dit slavernijverleden.

Doen

Vaak wordt er alleen aan Amsterdam gedacht wanneer je het over kolonisatie of slavernij hebt. Maar er zijn andere steden die ook aan die handel hebben meegewerkt. Steden zoals Middelburg, Utrecht of Den Haag. De laatste stad heeft een wandeling online staan die je kan downloaden.

 

 

The Black Archives
Download de tijdlijn  '10x Meer Geschiedenis' . The Black Archives heeft 10 tijdlijnen beschikbaar gesteld die zijn gericht op het bevorderen van onderwijs rondom wereldgeschiedenis, verzwegen perspectieven en het aanzwengelen van een gesprek hierover op verschillende niveaus. Je kan in de webshop ook de nieuwste editie van 'Wij Slaven van Suriname' van Anton de Kom kopen. Dan steun je ook meteen deze stichting.

 

Weet je niet zo goed wat je zelf kan doen maar wil je de movement wel steunen?
Doe dan een donatie aan Black Lives Matter.
Of schrijf je in voor hun nieuwsbrief om op de hoogte te blijven en deel de informatie via jouw social media kanalen.
 

Ik zie het als een nieuwe uitdaging om bij een thema dat mij interesseert verschillende bronnen te zoeken. Om dit zo breed mogelijk op te pakken heb ik gekozen voor Lezen/Kijken/Doen.

Vandaag het thema kookgeschiedenis. Ik ontdekte dat in België nu de Week van de Smaak bezig is en hier hebben we net de Kookboekenweek achter de rug.  Dat doet mij denken: hoe zouden mijn voorouders hebben gegeten? Ik hoef maar een supermarkt in te lopen en kan blauwe bessen uit Peru kopen of tomaten uit het Westland in mijn mandje leggen.
Hoe makkelijk was het vroeger om je maaltijd bij elkaar te sprokkelen? Aten zij met plezier en maakten zij al gebruik van kookboeken? Tijd voor onderzoek!

Leer de geschiedenis.
Ontdek de smaken.
Proef het verleden.

Lezen
Wil je in oude boeken neuzen dan kom je als snel terecht bij de Koninklijke Bibliotheek.
Zij hebben een hele interessante webexpositie over vijf eeuwen kookboeken online staan.
Ik heb een paar weetjes ontdekt. Wist je dat zonder de ontdekking van Amerika wij hier geen aardappelen, mais of tomaten zouden eten? Andere mooie naslagwerken zijn ‘Twintig Eeuwen Koken en Eten’ van Lizet Kruff en Judith Schuyf of ‘Kleine Geschiedenis van de Nederlandse Keuken’ van Jacques Meerman.

Kijken
Heb je geen tijd om veel te lezen maar wil je wel meer te weten komen over de kokende mens?
Dan is de lezing ‘Culinaire Geschiedenis’ van Onno Kleyn misschien interessant. Al luisterend leer je over de eetcultuur van de middeleeuwen tot de 17e eeuw. De radio uitzending van Focus (NPO Radio 1) over de plattelandskeuken is een leuke aanvulling. Het echte interview begint na 8 minuten.

Wil je thuis aan de slag maar kan je wel wat instructie gebruiken dan helpt Tasting History je op weg. Let op: volledig Engelstalig.

Doen

De website Eetverleden.nl biedt een mooie mix tussen informatie en recepten. Dankzij Eetverleden kan je zelf Romeinse oliebollen, bierwafels, gevulde uien of chocolade drank uit de Gouden Eeuw maken.

Voor de wat meer avontuurlijke onder ons kan je zelfs een middeleeuwse kookworkshop boeken.

Voor meer historische recepten heeft IsGeschiedenis een hele rubriek om uit te kiezen.
Kortom er is genoeg te leren en te ontdekken!

Photo by Sharon Pittaway on Unsplash

Omdat één stamboom uitzoeken niet genoeg is ben ik ook bezig met de familiegeschiedenis van mijn partner. Na urenlang zoeken ben ik op een treurig maar wel bijzonder verhaal gestuit. Op een plek waar ik meerdere keren per week fiets is 133 jaar geleden een ongeluk gebeurd.

Arij de Graaff is 43 jaar en straatmaker. Het is juli 1887 en hij werkt aan het straatwerk voor de splinternieuwe stoomtram tussen Den Haag en Delft. Het is de dag vóór de opening. Maar dan gaat het mis. Lees het hele verhaal in het krantenartikel hieronder of bekijk hier de volledige pagina.
 

Bestuurders van gemeente en de Tramwaymaatschappij gaan hard aan het werk om verdere ongelukken te voorkomen.
Bekijk hier het onderstaande artikel.

Voor de weduwe wordt ook geld ingezameld. Uiteindelijk vertrekt het gezin toch uit Maassluis en komt in Rotterdam terecht.

Weer blijkt Delpher van onschatbare waarde te zijn.